In de zomer van 1810 kwam er een einde aan het Koninkrijk Holland. De Noordelijke Nederlanden werden ingelijfd bij Napoleons uitdijende Keizerrijk, dat elke dag wat meer een reus op lemen voeten bleek te zijn. Amper een maand voordien was uit het Paleis op de Dam een merkwaardige brief vertrokken naar de aloude Franse provincie van de Rouergue, of preciezer: naar het kasteel van Monna bij Millau. Daar resideerde, in een soort binnenlandse ballingschap, de filosoof Louis de Bonald, die vooral naam had gemaakt met zijn Théorie du pouvoir politique et religieux uit 1796, een omvattende weerlegging van de nefaste zotternijen van de revolutie.

De brief was om vele redenen merkwaardig. Om zijn toon, die haast verontschuldigend klonk, alsof de schrijver ervan een afwijzing van zijn verzoek voorspelde. En vooral om de aard van het verzoek, namelijk dat Bonald zou willen overwegen om huisleraar te worden van de oudste zoon van Lodewijk Napoleon, de vijf jaar oude prins Napoleon-Lodewijk.

Een mens gaat mijmeren hoe de geschiedenis anders had kunnen lopen. Bonald weigerde inderdaad – diensten verlenen aan de Bonapartes is immers iets wat een fatsoenlijk mens niet doet. Maar zelfs als hij van zijn hart een steen had gemaakt, zou dat weinig hebben uitgemaakt: de jonge prins werd op 1 juli tot Koning van Holland uitgeroepen, maar zijn rijk eindigde al op de dertiende van diezelfde maand. Het is overigens niet goed met hem gegaan, want in 1831 overleed hij in Forli aan roodvonk, terwijl hij op de vlucht was voor pauselijke en Oostenrijkse troepen die zijn armzalig legertje van carbonari alle hoeken van de Romagna lieten zien. Zijn jongere broer Karel Lodewijk Napoleon zweerde hem te wreken – en richtte uiteindelijk het tweede Franse keizerrijk op, een operette van Offenbach die werkelijkheid was geworden.

Stel je voor dat Lodewijks zonen de kans hadden gekregen de lessen van Bonald niet alleen te volgen, maar ook te begrijpen. Wat voor ellende had dat Europa kunnen besparen.

Maar ook: welke contacten had Bonald dan tussen Maas en Rijn kunnen leggen. Je kan slechts dromen van de gesprekken die hij met Bilderdijk zou hebben gevoerd. En van de dynamiek die een contrarevolutie voor de Lage Landen in een vroeg stadium zou hebben gekregen.

Niet dat Bonald onbekend was in onze streken. De bizarre graaf de Robiano uit Borsbeek slaagde erin hem te doen muteren tot een heraut van de Belgische Muiterij van 1830 (die Bonald zelf, het moet erkend worden, vooral zag als een aanleiding om zijn land gebiedsuitbreiding te bezorgen). In het Noorden was er enige invloed op Groen van Prinsterer, die toch net iets te hervormd was om Bonald helemaal te recipiëren. Katholieken, zoals de Haagse advocaat en dichter Johannes Leesberg, de Maastrichtse priester en natuurrechtsdenker Pierre Marres en ook Cornelis Broere, hoofdredacteur van De Katholiek, beschouwden Bonald als hun leermeester.

De voornaamste Nederlandse Bonaldiaan was echter Berend Berends, van huis uit protestant en in 1818 in Groningen tot meester in de rechten gepromoveerd. Enkele jaren later keerde hij terug tot de Moederkerk, die hij diende met het vertalen van werken uit het Frans, onder meer van Bossuet, maar zo mogelijk nog meer van Bonald. Opmerkelijk is dat Berends, die toch niet terugschrok voor uitgebreid vertaalwerk, van Bonald vooral gelegenheidswerken in het Nederlands overzette, zoals zijn polemiek met de neogallicaan Montlosier. Waarom? Bij mijn weten vond niemand het de moeite dit na te gaan.

En dat alles bedacht ik tussen het lezen van de fascinerende hoofdstukken van Flavien Bertran de Balanda’s schitterende Bonald-boek. Hopelijk moet deze boeiende auteur, die ons in januari verliet, geen twee eeuwen vergetelheid doorstaan. Het zou het zoveelste bewijs zijn van de menselijke dwaasheid.