Zoals dat gebruikelijk is geworden bij elk maatschappelijk probleem, krijgt religie ook een deel van de verantwoordelijkheid toegeschoven voor het Russisch-Oekraïense conflict. Ik was geneigd die beschuldigingen weg te wuiven als een zoveelste uiting van antireligieus affect, tot ik tot mijn eigen verbazing onaangenaam werd getroffen door een beeld van de lijdende Christus dat werd omhuld in nationale kleuren en symbolen van de aangevallen natie.

“God met ons” is een gezegde dat al veel kwaad heeft gedaan, ook al is het volkomen correct: God is immers met ons én met onze vijanden, Hij verlost de gehele mensheid.  Er is dus geen Christus van de Russen en geen Christus van de Oekraïners, net zomin als er een Moeder-Maagd van een van beide is. In de mate beide landen echter een traditie van nationale kerken kennen, dreigt die theologische waarheid te vervagen. Dat is de cruciale zwakte van de orthodoxe traditie van de autocephalie, de neiging om autonomie toe te kennen aan nationale kerken, die zo al te gemakkelijk onder de knoet van het politieke gezag verzeilen. Daartegenover staat de traditie van katholiciteit, wat gewoon een ander woord voor universaliteit is, die sinds eeuwen in Rome gestalte heeft gekregen.

Roomse trots? Discussies die niet in deze tijd horen? Was het maar zo. Uit mijn tijd in Brussel herinner ik me debatterende links-liberale professoren die pleidooien hielden voor een “Belgische islam”, een islambeleving die zou zijn afgestemd op de waarden van de smaakmakende groepen in dat land en die eigenlijk niet meer of niet minder was dan het kerkbeeld van de verlichte despoten, toegepast op een andere religie. Ook daar streefde men naar een dominantie van de politiek over de religie. De bedoeling was allicht niet vergelijkbaar met de instrumentalisering van religie in oorlogvoerende landen, de methode wel.

Gelukkig genoeg is dat riedeltje in Nederland amper doorgedrongen, maar ik mag hopen dat de eerste die het aanheft tot de orde wordt geroepen met een herinnering aan het bovenstaande.