Een van de voordelen van aangeboren traagheid is dat je zelden als eerste op gebeurtenissen reageert. Anderen zijn je voorgegaan en dat laat je de mogelijkheid hun standpunten te wikken en te wegen, en op te nemen in je eigen reflectie. Voor die traagheid heb ik mijn Schepper nog eens bedankt naar aanleiding van de publicatie van Traditionis Custodes.

Met die tekst heeft ZH Paus Franciscus de liturgie en zichzelf een slechte dienst bewezen – en dus ook de Kerk als geheel. Lezers van deze blog weten dat wij even weinig zin hebben in een adoratie voor de Paus die haast beledigend is door haar gebrek aan kritische zin, als in een op de spits gedreven wantrouwen dat neigt naar een vorm van moreel en intellectueel onverantwoord sedevacantisme. We noemden Paus Franciscus bij een vorige gelegenheid een restaurator en soms was hij dat ook. Recent heeft hij zich echter kennelijk meer toegelegd op afbraakwerken.     

Traditionis Custodes is een merkwaardig mengsel van enkele druppels gezond verstand en een paar stevige geuten onzin. Dat een halt wordt toegeroepen aan de organisatie van personele parochies die zich van andere parochies onderscheiden door hun gehechtheid aan de buitengewone vorm van de Romeinse ritus (men zal het ons niet kwalijk nemen dat we die benaming blijven hanteren), is begrijpelijk. Deze evolutie droeg niet bij tot de ontmoeting tussen beide vormen van de liturgie en kan in die mate contraproductief heten. Tegelijkertijd bant het motu proprio de buitengewone vorm uit de parochiekerken – en organiseert het dus langs een andere weg wat het probeert te vermijden.

Ik wil het voor nu bij dit voorbeeld houden, omdat ik ervan overtuigd ben dat dit kerkelijk document niet veel meer aandacht verdient. Het zal gauw vergeten zijn en in de tussentijd amper toegepast worden. Het is een document van een oude man die net een zware operatie heeft ondergaan en het signaal wil geven dat hij nog krachtig is. Het is een illustratie van de oude Bergogliopraktijk, die de Argentijnse jezuïeten zich zullen herinneren uit de tijd van zijn provincialaat en de gelovigen van het aartsbisdom Buenos Aires uit de tijd van zijn archiepiscopaat: een mep met de kromstaf, die niet gevolgd wordt door constructieve maatregelen.

Alleen werken dergelijke uitingen van autoritarisme enkel als het gezag wordt gevolgd en gerespecteerd. Dat is nu overduidelijk niet het geval. Zeker, een paar bisschoppen hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om af te rekenen met de buitengewone vorm in hun bisdom. Veel meer bisschoppen hebben echter de omgekeerde weg gevolgd en aangekondigd dat niets zo veel gelijkenis zal vertonen met de tijd voor Traditionis Custodes als de tijd erna. Dat is bijvoorbeeld het geval in de Lage Landen. Van de Nederlandse bisschoppen verbaast dat niet echt, maar dat de Belgische bisschoppen in een opmerkelijk persbericht hebben aangekondigd dat zij zich van deze tekst niets zullen aantrekken en van de gelegenheid gebruik maken om te bevestigen dat zij het volste vertrouwen hebben in de gemeenschappen die de liturgie in de buitengewone vorm vieren, ligt hoegenaamd niet in de lijn der verwachtingen. Misschien veranderen ze nog van mening, maar voor nu laten de Belgische bisschoppen weten dat Franciscus’ woedeaanval hen koud laat. Het is een beetje alsof de Oude Garde van Napoleon in Waterloo het Rule Brittania zou hebben ingezet.

Ook daarom is het wat sneu dat een aantal traditievriendelijke stemmen bijzonder scherp hebben gereageerd op Traditionis Custodes. Het document is dat niet waard. Het is een uiting van een fin de règne, dat nog het best vergeleken kan worden met allerlei heroïsche bevelen die vertrokken uit de hoofdkwartieren van autoritaire leiders aan de vooravond van hun ondergang. Er zijn twee mogelijkheden: ofwel verwijst straks een nieuwe paus het stuk naar de scheurmand (wat voor iedereen de beste oplossing zou zijn), ofwel wordt het vergeten wegens al te irrelevant.

Dramatische uitroepen hebben nu niet veel zin. Een schisma is niet dichterbij of verder af sinds 16 juli 2021. De conflicten in de Kerk zijn niet wezenlijk heviger geworden, al zijn vele gelovigen geschrokken door dit Bergoglisme (helaas niet het eerste – waaraan onderstaande Romeinse affiche uit 2017ons mag herinneren). En tot slot: met autoritaire uitspraken is niets mis, als ze doordacht zijn en effectief gehoorzaamheid kunnen afdwingen. Dat is nu duidelijk niet het geval.