Zoals Frans Hogenberg eeuwenlang het beeld van de Tachtigjarige Oorlog heeft bepaald, deed Reinier Vinkeles dat met de Patriottentijd. Een van Vinkeles’ meest intrigerende prenten speelt zich af in mijn adoptieve vaderstad, Maastricht. Het is een avondlijke begrafenisstoet van een voornaam persoon – te merken aan de lange rij karossen. De fakkeldragers dragen bij tot de grimmige sfeer, die enkel wordt gemilderd door het speelse hondje op de voorgrond.

Zo voornaam de overledene toen was, zo vergeten is hij vandaag. Zijn naam? Yves-Marie, markies van Maillebois, voormalig luitenant-generaal van de legers van de Franse koning, voormalig gouverneur van Dowaai, erelid van de Koninklijke Academie der Wetenschappen, ridder in de Orde van de Heilige Geest – maar ook generaal der infanterie van de Verenigde Provinciën en gouverneur van Breda.

Soms leest men dat de begrafenis van Maillebois plaatsvond terwijl Maastricht werd belegerd door de Franse revolutionaire troepen. Maillebois zou deel hebben uitgemaakt, of zelfs bevelhebber zijn geweest van de Franse koningsgetrouwe emigranten, die onder bevel van prins Frederik van Hessen-Kassel succesvol het hoofd boden aan de sansculottenlegers. Maillebois overleed echter op 14 december 1791, terwijl het beleg van Maastricht pas begon op 6 februari 1793.

Wat deed Maillebois dan in Maastricht, en wat bezielde een hoge officier in Franse dienst om naar Nederland te trekken? Om die vraag te beantwoorden, moeten we twee fases in zijn leven onderscheiden.

Yves de Maillebois werd geboren in 1715 als zoon van een Maréchal de France. Onder vaderlijke leiding ontdekte hij het militaire leven, en vocht in Italië, Spanje en Duitsland tijdens de oorlogen van Lodewijk XV. Tijdens de Zevenjarige Oorlog raakte hij betrokken in een weinig verfrissend conflict met maarschalk d’Estrées, dat hij meende te moeten uitvechten door middel van een pamflet. Het leger, ook toen al la grande muette, apprecieerde deze vorm van vrije meningsuiting slechts matig en een militaire rechtbank veroordeelde Maillebois wegens laster tot arrest in een citadel.

Na zijn vrijlating had de ambitieuze Maillebois geen enkel perspectief meer op een verdere carrière in zijn vaderland en koos hij ervoor in Nederlandse dienst te treden. In 1784 had de hertog van Brunswijk ontslag genomen uit al zijn functies, onder druk van de patriotse opinie. Willem V zocht een ervaren militair die boven de binnenlandse partijstrijd stond, en vond die op Pruisisch en Frans advies in Maillebois.   Deze lichtte een eigen legioen, dat de eindeloze discussies over de versterking van het Staatse leger moest omzeilen. Financiële hindernissen, opgeworpen door de tegenstanders van de Stadhouder in de Staten-Generaal, beletten echter de uitvoering van zijn plannen.

Een luitenant van het vrijkorps van Maillebois in vol ornaat

Willem V waardeerde Maillebois’ advies en plannen voor legerhervorming, maar had niet het doorzettingsvermogen om die plannen ook te doen verwezenlijken. Maillebois werd weggepromoveerd als gouverneur van Breda. Hij bleef de Oranjes trouw, maar was realistisch in zijn inschatting van de situatie: in 1787 verklaarde hij zich bereid de leiding van de Prinsgetrouwe troepen op zich te nemen, op voorwaarde dat hij niet aan de Stadhouder, maar aan zijn echtgenote, prinses Wilhelmina, moest rapporteren.

In 1790 vinden we Maillebois terug in Parijs, waar hij een politiek-militair project tegen de revolutie leidde. Zijn ruime netwerk in Frankrijk en Europa liet hem toe uiteenlopende figuren als de constitutionele monarchist Mounier, de streng behoudsgezinde hertog van Artois en zelfs de zetelende minister van binnenlandse zaken Guignard de Saint-Priest bij zijn plannen te betrekken. Ook enkele Duitse vorsten lieten blijken mee te willen werken, maar andere Europese mogendheden lieten Frankrijk liever verrotten onder de invloed van de revolutionairen – niet beseffend hoe de modderstroom van de revolutie zich over geheel Europa zou verspreiden. Maillebois’ grote plan mislukte en hij keerde teleurgesteld terug naar de Lage Landen, waar hij overleed op 76-jarige leeftijd. Hij werd begraven in de Catharinakapel aan de Markt van Maastricht. Die kapel werd in 1809 ontwijd en later afgebroken.

Op de wikipediapagina over Maillebois’ medewerker de Prez de Crassier, die later diende in de Franse revolutionaire legers, staat te lezen dat hij naar Nederland trok om er de patriotten te ondersteunen. Zo ver leidt de revolutionaire verblinding blijkbaar, dat ze tot regelrechte geschiedenisvervalsing leidt. Maillebois was een rechtlijnige tegenstander van revolutie en anarchie – in zijn vaderland en in Nederland. Dat niet iedereen in zijn omgeving blijk gaf van dezelfde rechtlijnigheid, maakt Maillebois enkel groter.