Een van de meer verheugende fenomenen van de jongste jaren is zonder de minste twijfel de toegenomen belangstelling voor de eenheid en eigenheid van het aloude hertogdom Brabant. Wijlen Jan Roegiers schreef ooit een studie over de “brabanticiteit” van de oude Leuvense universiteit, en sindsdien weet ik zonder aarzelen welk woord in onze Nederlandse taal het mooiste is.

Langs twee diagonalen, de ene van ’s Hertogenbosch over Turnhout, Herentals, Leuven naar Waver, de andere van Zoutleeuw naar Lier, Antwerpen en Bergen-op-Zoom, tekenen de contouren van het hertogdom een Sint-Andrieskruis in het hart van de Nederlanden. Dat Mechelen iets bijzonders is en Halle Henegouws, hoeven de Brabanders niet te ontkennen. Wie zichzelf kan zijn, heeft geen gebiedsuitbreiding nodig.

Brabant (met Limburg) omstreeks 1350

Het was het Pacte des Cygnes dat in het noorden voor het eerst weer de Brabantse kleuren ging dragen – aanvankelijk soms met een overdosis aan provocatie, na verloop van tijd met een vrij evenwichtig verhaal, waarin de roep om “onafhankelijkheid” van het hertogdom snel naar de achtergrond verdween. Terecht, want geen Brabander uit de hoogdagen van het hertogdom zou zich iets hebben kunnen voorstellen bij die abstractie, laat staan dat hij er een duit (of negenmanneke) om zou hebben gegeven.

Zoals dat nu eenmaal gaat met boeiende initiatieven, dreigt succes afbreuk te doen aan de helderheid van de leer. Reizigers zonder bagage sluiten aan, en vinden in hun broekzak nog wat slogans en vooroordelen terug, die zonder al te veel nadenken worden gecombineerd met de aanvankelijke uitgangspunten. Als het over brabanticiteit gaat, is dat de afkeer van Holland of Vlaanderen, en zelfs beide.

Over Vlaanderen – in zijn post-revolutionaire betekenis – kunnen we kort zijn. Het flamingantisme, maar nog meer zijn erfgenamen de Vlaamse Beweging en het Vlaamse nationalisme hebben niet aan de verleiding kunnen weerstaan karikaturen te worden van het Belgische nationalisme, gebaad in revolutie en romantiek. Het is ongetwijfeld verleidelijk om van die karikatuur nu een karikatuur in het kwadraat te maken, en de uitwassen van de Vlaanderarij uit te vergroten vanuit Brabants perspectief – maar het hoeft echt niet, dank u. Het origineel hoeven we niet, het eerste afkooksel niet, en het tweede ook niet. Wie kiest voor Brabant, doet dat in het verlengde van het Brabantse zelfbegrip. Zich afzetten tegen het Vlaams-nationalisme impliceert dat men aanvaardt dat de ideologische bakens door dat nationalisme worden uitgezet, net zoals de Vlaams-nationalisten eens hebben aanvaard afhankelijk te worden van een Belgisch discours – met alle gevolgen van dien.

De titelprent van de Luyster van Braband uit 1699 – het compendium van het Brabantse constitutionele denken

Iets soortgelijks geldt voor het in het Noorden meer verspreide anti-Hollandisme. Als dat codetaal is voor verzet tegen centralisme, hoort u ons geen bezwaar maken – behalve dat we niet begrijpen waarom codetaal nuttig of nodig zou zijn.

Holland echter beladen met alle zonden Israëls, inclusief de scheiding van de (inmiddels vier) Brabanten, overschrijdt de grens van de geloofwaardigheid. Zeker, er is een Noord-Brabant, en het oude Zuid-Brabant is verdeeld volgens de taalgrens – iets waarvoor geen Hollander verantwoordelijk kan worden genoemd. Is dat in Holland echter anders? Waar komen de namen Noord- en Zuid-Holland vandaan? Ook al heeft het tot 1840 geduurd eer het oude graafschap het lot van het hertogdom moest delen, het werd evenzeer het slachtoffer van het interne separatisme, dat de overgeleverde vorstendommen wenste te verzwakken om de eenheidsstaat te versterken.

Holland, Brabant, Vlaanderen, Gelderland en de dertien andere landen zijn dus alle slachtoffer van eenzelfde ongelukkige evolutie. De apothekersweegschaal bovenhalen om te bepalen wie dat meer of minder is geweest, is een volkomen zinloze operatie. Zich herinneren dat de Nederlanden als wapenspreuk “Concordiae res parvae crescunt” voeren, is dat niet.