Iets zegt me dat niet alle lezers van deze blog even uitbundig zijn over de uitlatingen en beleidslijnen van de huidige Heilige Vader. Hem als “hersteller” omschrijven, lijkt een vorm van oneigenlijk taalgebruik te zijn. Lijkt, want hij is het wel degelijk – en in grotere mate dan op het eerste gezicht opvalt. Zo onder meer als hersteller van het bisdom Middelburg.

De Sint-Pieterskathedraal van Middelburg in haar nadagen

In de Annuario Pontificio, uitgave 2017, die begin 2018 verscheen, stond een tiental nieuwe titulaire bisdommen vermeld. Hoewel Paus Leo XIII al in 1882 deze terminologie instelde, blijft de omschrijving “in partibus infidelium” voor velen meer herkenbaar. Het betreft bisdommen die ooit regulier zijn opgericht en georganiseerd, maar die door de tijdsomstandigheden niet langer effectief werkzaam zijn. Nogal wat titulaire bisdommen bevinden zich in Azië en Noord-Afrika en herbergden bloeiende kerkgemeenschappen tot de islamitische verovering. Een kwarteeuw geleden kon het titulaire bisdom Partenia in Mauritanië zich zo verheugen in bijzondere belangstelling, toen de voormalige bisschop van Evreux, Jacques Gaillot, tot bisschop van dat oord werd aangesteld. Tot opluchting van de overgebleven lokale katholieken vestigde de man zich niet ter plaatse, maar het bestaan van het instituut “titulair bisdom” was weer gevestigd in de herinnering van wie het was vergeten.

Dat er titulaire bisdommen bestaan, is een uiting van het “legitimisme” van de katholieke Kerk. Niet de toevallige feiten zijn heersend, maar wel de gerechte aanspraken op lange termijn van een historisch gegronde situatie. Titulaire bisdommen zijn geen tekentafelfenomenen. Het betreft stuk voor stuk bisdommen die effectief hebben bestaan, maar door omstandigheden hun werking hebben moeten stopzetten. Voor het bestaan van een titulair bisdom is er dus steeds een historische realiteit als aanknopingspunt. Anderzijds volstaat het niet om vast te stellen dat een bisdom niet meer functioneert om het te verwijderen uit het grote overzicht van de Kerk. Toekomstig herstel uitsluiten, zou een zonde tegen de hoop zijn, die tot nader order nog steeds één der theologale deugden is.

Sinds 2018 zijn de Lage Landen de thuishaven van vier titulaire bisdommen. Het bisdom Ieper, opgeheven na de revolutionaire woelingen in 1801, werd in 1969 heropgericht als titulair bisdom en heeft sinds 2011 Mgr Jean Kockerols, hulpbisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel als titularis. In hetzelfde jaar werd ook het bisdom Tongeren heropgericht als titulair bisdom. Momenteel is de zetel van Tongeren niet bezet. Dat is anders in Maastricht, heropgericht in 1971, met als huidige titularis Mgr Waldemar Stanislaw Sommertag, apostolisch nuntius in Nicaragua. En recent werd dus ook het bisdom Middelburg heropgericht als titulair bisdom, vooralsnog zonder titularis.

De effectieve geschiedenis van het bisdom Middelburg was erg kort. Het werd opgericht in het kader van de hervorming van de Nederlandse bisdommen die Paus Paulus IV onder inspiratie van de Leuvense theoloog Franciscus Sonnius doorvoerde in 1559. Enkel bisschop Nicolas van der Borcht kon zijn zetel effectief innemen, zijn opvolgers Van Strijen en de Rodoan werd dat belet door de protestantse machthebbers na de Opstand. In 1603 werd het bisdom al formeel opgeheven. Het territorium ressorteerde voortaan onder de Hollandse Missie en bisschop de Rodoan werd bisschop van Brugge.

Karel Filips de Rodoan, bisschop van Middelburg, later van Brugge

Dat het bisdom Middelburg werd heropgericht, was niet verwacht. Integendeel, na de Reformatie was er een praktijk gegroeid om de bisdommen die niet door islamitische, maar door protestantse overmacht ten onder waren gegaan, niet in titulaire vorm opnieuw op te richten, maar deel te laten uitmaken van grotere missiegebieden. Ook de secularisatie van een aantal prinsbisdommen in Duitsland in de revolutietijd gaf geen aanleiding tot de oprichting van titulaire bisdommen.

Met die praktijk heeft Paus Franciscus nu impliciet maar onmiskenbaar gebroken, en we kunnen ons daar enkel over verheugen. Middelburg verloor zijn bisschop, en ook de oude Sint-Pieterskathedraal werd afgebroken in de negentiende eeuw. Maar de hoop blijft. Het is nu wachten op de eerste titularis van het bisdom Middelburg. En natuurlijk ook op de heroprichting van het andere bisdom uit de Lage Landen dat bezweek onder de hervormingsvloed, namelijk Deventer (1559-1591). Die stad heeft als voordeel dat de oude Sint-Lebuïnuskathedraal nog steeds overeind staat. Waarop wacht U, Heilige Vader?

De Lebuïnuskerk van Deventer, ooit kathedraal van het gelijknamige bisdom