Van de Boheemse essayist en romanschrijver Jaroslav Durych (1886-1962) is – behoudens vergissing – nooit een werk in Nederlandse vertaling verschenen. Dat is bijzonder jammer, want als er een auteur uit Bohemen voor onze landen leerzaam is, zal hij het wel wezen. We behelpen ons dus met de Duitse en Engelse vertalingen van zijn teksten, in afwachting van een wat vlottere kennis van het Tsjechisch…

De renaissance van de Boheemse en Moravische nationaliteit wordt klassiek geassocieerd met het Tsjechoslovaakse intermezzo, en sujetten als Masaryk en Benes, de apothekers Homais van het lokale subnationalisme. Wij, en velen ter plaatse met ons, vergeten dat er nog een andere denktraditie bestond in die kroonlanden, namelijk een katholieke, barokke en adellijke traditie. Tegen alle modeverschijnselen in, probeerde Durych in het begin van de vorige eeuw weer gestalte te geven aan dat erfgoed. Dat hij het aandierf te betwijfelen of zijn land beter af was geweest met een protestantse zege in de Dertigjarige Oorlog, deed de halfopgevoeden van zijn generatie twijfelen aan zijn geestelijke gezondheid. In Praag iets positiefs zeggen over Tilly, de keizerlijke veldheer die geboren werd in Brabant, klonk al even iconoclastisch als in onze landen kanttekeningen plaatsen bij het diaboliseren van de hertog van Alva.

Niet ten onrechte merkte Durych overigens op dat de Habsburgse overwinning bij de Witte Berg Bohemen had gered van de volkomen verduitsing – dat net hij na de verdrijving van de Sudetenduitsers in zijn novelle “Gods regenboog” zou pleiten voor verzoening met de verdrevenen, maakte duidelijk dat hij er een gewoonte van maakte op het foute moment zinvolle dingen te zeggen.

Ware Durych in de Lage Landen beter geïntroduceerd geweest, zou er ruimte zijn voor een boeiende dialoog. Daar en hier is de geschiedenis van land en taal, van Kerk en Rijk bron geweest van talloze spanningen, die makkelijk tot conflicten konden worden, maar veel rijker tot synthese konden worden gebracht. Daar en hier zijn kansen gemist om die synthese te verwezenlijken. Durych zocht ze, wij ook – met zijn hulp.