Misschien wel de meest boeiende Nederlandstalige denker van de vorige eeuw was Cornelis Verhoeven – al is de wijze waarop hij een op zijn manier origineel denker, maar knullig stilist, namelijk Wouter Lutkie postuum heeft geëxecuteerd zeker geen voorbeeld van goede smaak.

Ergens (herinnerde ik me maar waar…) argumenteert Verhoeven voor het fundamenteel tragische karakter van het menselijke bestaan met een beroep op een bijzonder gedachtenspel. Als we bedronken zijn, en de remmingen een voor een wegvallen, zo beschrijft hij, worden we eerst een tijdlang vrolijk. Naarmate de dronkenschap vordert, slaat die vrolijkheid echter onvermijdelijk om in verdriet. Welnu, dat wijst erop dat verdriet een fundament van het mens-zijn is, dat we slechts door conventies en remmingen in bedwang houden.

Verhoevens experiment heeft iets van een scholastisch Godsbewijs. Het is goed gevonden, het is zo goed als niet te weerleggen, maar het overtuigt niet echt. Toch ben ik er nooit in geslaagd het argument helemaal overboord te gooien. Mijn tegenargument is dat Verhoeven halfweg stopt, en vergeet dat de dronkaard in een volgende fase wartaal gaat spreken en snurkt, wat dan een argument voor de absurditeit van het menselijke bestaan zou moeten zijn. Als argument overtuigt dit echter zo mogelijk nog minder dan het zijne.

Nu mijn nichtje Pascaline, u al bekend uit een vorig bericht, opgroeit, doet ze me bij wijlen aan Verhoeven denken. Wees gerust, noch wartaal, noch verdriet, laat staan alcoholmisbruik is daar plichtig aan, enkel een onschuldig spel.

Zoals vele baby’s, peuters en kleuters vindt zij er het grootste plezier in verstoppertje te spelen. Het was haar eerste spel, en het blijft haar liefste. De spanning tussen aanwezigheid en afwezigheid, tussen weten en vergissen, tussen schijn en wezen, is een eindeloze bron van vermaak.

Als we Verhoevens argument toepassen op haar spel, is de analogie treffend. Ook jonge kinderen spelen zonder remmingen of bedenkingen, en net dan vinden zij er plezier in anderen op het verkeerde been te zetten, of dingen voor te wenden die “niet echt” zijn. Het onderscheid tussen waarheid en leugen, tussen schijn en wezen zit dus ergens diep in de menselijke ziel. Die vaststelling staat haaks op het vigerende relativisme, maar sluit nauw aan bij het barokke levensgevoel, dat aan de identificatie tussen het menselijke leven en het theater geen enkele negatieve connotatie verbond. Calderons “Het leven, een droom“ of Vondels woorden over ieders rol in de wereld, dat speeltoneel, getuigen ervan. Het kan ons hopelijk tot voorzichtigheid aanzetten als we eigentijdse gebeurtenissen afdoen als theater – want net dat theater zou wel eens belangrijker kunnen dan onze banale en vaak gewoonweg nare oprechtheid.

De Schouwburgpoort aan de Keizersgracht in Amsterdam, waarop eens Vondels vers “De wereld is een speeltoneel” prijkte.