Een van de basisintuïties van Koning Willem I bij de inrichting van zijn Koninkrijk der Nederlanden, was het combineren van de sterktes van Noord en Zuid. Het meest bekende voorbeeld is te vinden in zijn economisch beleid, dat een industrieel sterk Zuiden de steun wou geven van een mercantiel talentrijk Noorden en vice versa. Jammer genoeg werkt die logica ook omgekeerd, en bestaat er iets als de gecombineerde zwakte van Noord en Zuid.

Een treffende illustratie daarvoor is te vinden op het terrein van de geopolitiek. Eigenlijk is die wetenschap in de Lage Landen bovenal onderbelicht gebleven. Dat mag niet verbazen, want geopolitiek is nauw verbonden met de realistische school in de internationale betrekkingen, die in onze streken de voorrang heeft moeten afstaan aan allerhande idealistische scholen – en dat is geen goede zaak geweest voor die streken. Als er dan al eens een poging was om geopolitiek te denken, liep die in Noord en Zuid telkens om een andere reden mis.

In het Noorden belette de nostalgie naar de Gouden Eeuw velen te begrijpen dat Nederland zeker een maritieme mogendheid was, maar dat dit niet belette dat het op het continent was gelegen. Een beleid van splendid isolation, naar Brits model, kende dus onvermijdelijke grenzen, zoals 1940 pijnlijk heeft aangetoond.

Wie in Vlaanderen probeerde Nederlands te denken, lukte er slechts zelden is los te komen van de mythologie van de Vlaamse Beweging, ook op het terrein van de internationale betrekkingen. Een in essentie niet onverantwoord, maar tot karikaturale hoogten verheven anti-Frans sentiment werd vaak gecombineerd met ideologisch geïnspireerd gebazel over de opstand der verdrukte volkeren. Waartoe dat kan leiden, werd recent nog geïllustreerd door de aanvallen van acuut catalanisme in Vlaanderen. Voordien gaf het aanleiding tot de weinig consistente combinatie van een aanschurken tegen Schotland (aloude bondgenoot van Frankrijk) in combinatie met het ondersteunen van pro-Duitse groeperingen in de Elzas en elders.

Het is een kenmerk van geopolitiek dat gegevens worden geanalyseerd die slechts langzaam evolueren. Rivieren en bergketens hebben de onhebbelijke gewoonte zich niet van verkiezing tot verkiezing of van generatie tot generatie te verleggen, al doen grenzen dat wel eens een keer. De stabiliteit van de geografie maakt het wel mogelijk lessen te trekken uit fenomenen die al wat ouder zijn, en zorgen ervoor dat schijnbaar gedateerde analyses verrassend actueel blijken te zijn.

Een tekst die daarbij van groot nut kan zijn, is de studie van militair historicus Geoffrey Parker over The Army of Flanders and the Spanish Road uit 1972. Zij beschrijft de logistieke en organisatorische moeilijkheden waarmee de Spaanse Habsburgers werden geconfronteerd tijdens de Tachtigjarige Oorlog, met name in het licht van de troepenbewegingen naar de Lage Landen. Onderstaand kaartje maakt duidelijk wat hij bedoelde:

Kort gezegd komt het erop neer dat de continentale ader voor de Lage Landen liep langs de grens van het Middenrijk uit de dagen van de Karolingers, over Savoye, Zwitserland, beide Bourgondiën en Lotharingen. Op Zwitserland na, hebben al deze streken gemeen dat zij sinds de zeventiende eeuw hun zelfstandigheid aan Frankrijk zijn kwijtgeraakt. De vanuit geopolitiek perspectief voor de Nederlanden essentiële Noord-Zuidas is dus afgesloten geraakt.

Waarom Laaglandse dwepers met regionalisme in Frankrijk hun energie zo graag investeren in Baskenland, Bretagne en een wat schimmig Occitanië, en geen interesse hebben voor de Camino de Flandes, valt rationeel niet te bevatten. Nu sinds kort in Lotharingen met de Parti Lorrain een interessant specimen van evenwichtig regionalisme van zich laat horen, is het moment misschien gekomen om daar iets aan te doen en de blik te richten naar het zuidoosten. Niet om andere cruciale assen van de Nederlandse ruimte uit het oog te verliezen, maar wel om een blinde vlek te corrigeren.