Een fraai zicht was het zeker niet. Iets zegt “Geheime Nederlanden” dat de expliciete verwijzing naar huwelijkstrouw, als de basis voor specifieke keuzes inzake het al dan niet schudden van handen, de druppel was die de emmer deed overlopen. Voor sommige prominenten is dat woord gaan klinken als een persoonlijk affront – wat eigenlijk hun probleem is, maar inmiddels werd verheven tot een geloofspunt in de samenleving. Het zij zo.

Voor de godvrezende Joden in Antwerpen is zo opnieuw, en op een pijnlijke manier duidelijk geworden dat een deel van hun buren niet echt gesteld is op hun aanwezigheid. Bij wijze van rechtzetting herinneren wij graag aan wat ons verbindt met het orthodoxe Jodendom, met name dan in zijn antizionistische variante.

Voor alle duidelijkheid: met antizionisme bedoelen we iets heel anders dan een bepaalde linkerzijde, die haar antisemitisme graag in een antikapitalistisch manteltje hult. Eens noemde de Duitse socialist August Bebel het antisemitisme het “Sozialismus des dummen Kerls” – met andere woorden de juiste opvatting om de foute redenen. Vandaag is het linkse antizionisme vooral een poging om op een meer gesofisticeerde wijze de oude hobby van het antisemitisme te beoefenen.

Daartegenover staat een antizionisme dat boven elke verdenking staat en wortels heeft in de Joodse orthodoxie zelf. Het verwerpt het zionisme als een vorm van nationalistisch constructivisme, als een besmetting van de Joodse identiteit met een moderne Europese ketterij. Die strekking binnen de Joodse orthodoxie staat sterk in Israël zelf, verenigd rond het rabbinale gerechtshof van de Edah HaChareidis. In de Verenigde Staten is New York het bolwerk van het orthodoxe antizionisme. In Europa is dat Antwerpen.

De banden tussen het antizionisme en de Lage Landen zijn trouwens opmerkelijk. De eerste martelaar van de antizionistische beweging was de Nederlandse schrijver Jacob Israël de Haan, die na zijn emigratie naar Israël een van de voormannen van de beweging rond Edah HaChareidis werd (foto hieronder). Op 30 juni 1924 werd hij bij klaarlichte dag doodgeschoten door een moordcommando van de zionistische en anti-Britse Haganamilitie.

Nog vroeger, in 1908, ontmoette Koningin Wilhelmina in het Boheemse Marienbad de Munkaczer rebbe, Chaim Elazar Spira , die haar zegende met het oog op de spoedige geboorte van een troonopvolger of troonopvolgster. Toeval of niet, maar ongeveer een jaar later werd prinses Juliana geboren. In orthodoxe kringen werd ruim aangenomen dat er een relatie van oorzaak tot gevolg bestond, en dat het overleven van het Huis van Oranje aan de rebbe te danken was. (Op de foto hieronder staat de rebbe afgebeeld tijdens een ontmoeting met een minder aanbevelenswaardig iemand, namelijk de Tsjecho-Slowaakse president Benes.)

Naast dichters als De Haan en mystici als de Munkaczer rebbe, bracht de antizionistische orthodoxie ook stevige denkers voort. Een daarvan is de Duitse godsdiensthistoricus Hans-Joachim Schoeps, die onder meer publiceerde over de relatie tussen de barok en een vorm van filosemitisme. Politiek gezien viel Schoeps op door zijn poging en synthese tot stand te brengen tussen de erfenis van de Duitse jeugdbeweging en het orthodoxe Jodendom. Ook was hij een pleitbezorger van een herstel van de Pruisische monarchie, in haar pre-Bismarckiaanse en contrarevolutionaire variante, in het spoor van zijn geloofsgenoot Julius Stahl.

Kortom, de Joodse orthodoxie verdient beter dan het amalgaam dat vorige week met groot enthousiasme werd beoefend. Een orthodoxie die zich onderscheidt door zin voor nuance en traditie is misschien gewoon te subtiel voor een samenleving die brutaliteit tot huismerk aan het maken is.