Het Lutherjaar 2017 loopt op zijn laatste benen, en dat is geen slechte zaak. De herdenkingen bleven onder de maat, en dat mag achteraf beschouwd eigenlijk niet verbazen. De herdenking van de reformatie werd het slachtoffer van het religieuze analfabetisme dat in onze samenleving domineert – ook bij wie zichzelf omschrijft als “gelovig” (alleen het woord al…).

De Luther die voor hedendaagse consumptie geschikt werd geacht, kon dus enkel de “protestant” zijn, veeleer dan de “hervormer” – of anders gezegd: de nadruk kwam onevenredig te liggen op het negatieve aspect van de reformatie. Toegegeven, over aflaten, simonie en inbreuken op het celibaat is het makkelijker smeuïge verhalen te vertellen dan over predestinatie of gemene gratie. Wie van Luther en zijn medestanders een verontwaardigde christen maakt, die de misstanden in de Kerk van zijn tijd niet meer kon aanzien, reduceert hem tot een karikatuur die weliswaar oppervlakkige sympathie kan uitlokken, maar die geen bron van controverse kan zijn. Dan wordt het mogelijk in een katholieke kathedraal een “dankviering” voor de reformatie te organiseren, die dan gelukkige en minder gelukkige vormen van protest uitlokt.

Wie ik in de herdenkingen gemist heb, was de theoloog Luther. De gestampte reductionist, die aan de hand van de slagzinnen “sola scriptura”, “sola gratia” en “sola fide” afscheid nam van het synthetische denken dat zo eigen is aan de katholiciteit. Geen “complexio oppositorum” bij hem, maar een duidelijke keuze voor een van de polen binnen een binaire structuur. Geen hervormer binnen de katholieke continuïteit, maar een religieus denker die met kennis van zaken breekt met die denkstijl. Niet omdat een of andere kanunnik ergens in Saksen zich misdraagt, maar omdat Martin Luther de traditie niet als een bron van openbaring kan beschouwen naast de Bijbel. Wie dit soort debatten weggomt uit een herdenking van de reformatie, doet Luther en de zijnen onrecht – ook al moet de uitkomst van dat debat zijn dat Luther fout zat.

Het voorgaande doet overigens geen afbreuk aan de merites van individuele en collectieve vertegenwoordigers van het hedendaagse protestantisme, die er soms beter dan hun geprotestantiseerd-katholieke gescheiden broeders in slagen recht te doen aan de volkomen alteriteit van God. In het spoor van Lord Acton heeft de progressieve vleugel van de Kerk van Rome dermate voorrang gegeven aan een agenda van politieke nivellering, dat zij zelfs aarzelt God aan te duiden met zijn aloude epitheton “de Almachtige” – want is macht niet slecht ? Een aantal erfgenamen van Luther en Calvijn zijn blijkbaar beter gewapend tegen dit slag kinderstreken dan de hoofdstroom van de katholieke Kerk in onze streken.