Gisteren was het precies 160 jaar geleden dat het leger van de Pauselijke Staten, met steun van Franse troepen, het legertje van Garibaldi versloeg bij Mentana. De pauselijke troepen bestonden voor een belangrijk deel uit de zogenaamde pauselijke zouaven, vrijwilligers die de wapens hadden opgenomen om de Kerkelijke Staat te verdedigen tegen het Piëmontese imperialisme, dat in de noordelijke helft van Italië door sommigen werd gepresenteerd als de strijd voor de eenwording van het land.

Bij gelegenheid zullen we het nog wel eens hebben over de merites van het zogenaamde Risorgimento, en ook de vraag of de Kerk nu het meest gediend was met een volwaardig staatsterritorium dan wel met de symboolstaat Vaticaanstad verdient nadere reflectie.

De herdenking van Mentana is in de eerste plaats echter een gelegenheid om terug te denken aan de positie van het zouavenleger in de kerkelijke en wereldlijke geschiedenis. Alles samen meldden 11.000 katholieke mannen zich “pro Petri Sede”. Wie dit getal uitsplitst naar nationaliteit, merkt dat er een grote oververtegenwoordiging was van vrijwilligers uit de Zuidelijke, en nog meer uit de Noordelijke Nederlanden.

De herinnering aan de zouaven past dus zeker in het erfgoed van de katholieke Kerk, maar is ook een gemeenschappelijk erfgoed van beide Nederlandse staten. En bij nader toezien is die combinatie van Nederlandse en rooms-katholieke tradities minder zeldzaam dan men zou aannemen – wat in dit “Reformatiejaar” misschien klinkt als vloeken in de (calvinistische of lutherse) kerk.

In zijn boek “Twee leeuwen, een kruis”, heeft Roberto Dagnino mooi aangetoond hoe katholieke netwerken cruciaal waren bij het behoud van een Nederlandstalige letterkundige en culturele ruimte na 1830. En Geert Janssen beschreef de rol van katholieke vluchtelingen uit de Noordelijke Nederlanden bij het behoud van de eenheidsgedachte na de scheuring van de zestiende eeuw. Zelfs het huis Nassau, dat de eenheid van de Nederlanden incarneert, maar steevast wordt geassocieerd met de protestantse traditie, is door personen (van Filips Willem tot Irene) en takken (de Corroy’s) steeds verbonden gebleven met de Moederkerk.

In die zin is de dag van Mentana een gedenkdag die rijk aan betekenis is – en misschien naast Waterloodag op 18 juni bij voorrang verdient in ere hersteld te worden.